Typ gleby - klasyfikacja, typy, podtypy, rodzaje gleb (2024)

Każdy kto ma choćby najmniejszy ogródek powinien wiedzieć, w jakiej ziemi co należy uprawiać. Konieczne przeczytaj – co to jest typ gleby. Sprawdź jak wygląda klasyfikacja gleb – typy gleb – rodzaje gleb. Zobacz też klasyfikacje przyrodnicze gleb i klasyfikacje użytkowe gleb.

Systematyka gleb to inaczej klasyfikacja gleb. Podział na rodzaje gleb. Klasyfikację jednostek taksonomicznych gleb (podział na typy/rodzaje gleb) robi się zależnie od celu przeznaczenia. A więc w oparciu o określone kryteria użytkowe lub przyrodnicze – klasyfikacje przyrodnicze gleb i klasyfikacje użytkowe gleb.

Klasyfikacje przyrodnicze gleb obejmują podział gleb ze względu na kryteria genetyczne. Innymi słowy chodzi tu o podział gleb na podstawie sposobu ich powstania i biorących w tym udział (tworzących te gleby) procesów glebotwórczych. Taką klasyfikacją jest np. systematyka gleb Polski robiona i stale uaktualniana przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze (obecnie obowiązuje systematyka z 2011 r.), czy podobna do niej klasyfikacja gleb leśnych Polski oraz międzynarodowa systematyka gleb WRB (World Reference Base for Soil Resources).

Klasyfikacje użytkowe gleb (stosowane) obejmują podział gleb ze względu na określone cechy istotne z punktu widzenia celu tworzenia takiej klasyfikacji. Takim przykładem są liczne klasyfikacje gleb opisujące np.: podział gruntów ze względu na odczyn ich gleb, czy też opisujące produktywność rolniczą gruntów (w Polsce są to: tzw. gleboznawcza klasyfikacja gruntów oraz podział gleb na kompleksy ich przydatności rolnej).

Tradycyjna, ogólna klasyfikacja gleb wyróżnia następujące rodzaje gleb:

gleby strefowe obejmujące: gleby arktyczne (w tym poligonalne), tundrowe ( w tym glejowe), gleby tajgi (w tym: marzłociowe gleby tajgi, gleby glejowo-bielicowe i podbury), gleby kasztanowe, cynamonowe (w tym gleby brązowe i szarobrązowe), bielicowe i bielice, a także gleby płowe, rdzawe, brunatne, żółtobrunatne, czarnoziemne gleby prerii, czarnoziemy, żółtoziemy, czerwonoziemy, rubroziemy, czarne gleby tropikalne, szare gleby leśne, czerwone gleby laterytowe (ferralitowe), czerwonożółte gleby laterytowe (również ferralitowe), gleby brązowoczerwone (cynamonowoczerwone) i czerwonobure, a także gleby pustynne (w tym buroziemy i szaroziemy);

gleby astrefowe i śródstrefowe obejmujące: gleby wulkaniczne, gleby bagienne, mady, czarne ziemie, rędziny, gleby inicjalne i słabo wykształcone, gleby górskie, gleby słone, gleby antropogeniczne (zmienione przez człowieka, często zanieczyszczone).

typ gleby, typ gleby, typ gleby, typ gleby

Klasyfikacja gleb według międzynarodowego systemu WRB

Klasyfikacja WRB (World Reference Base for Soil Resources) stanowi międzynarodowy standard nomenklatury i systematyki gleb. Pierwszy raz opracowano i ogłoszono ją w 1998 r. W 2006 i 2014 r. ukazały się jej kolejne poprawione edycje (aktualizacja systematyki gleb FAO następuje co 8 lat). Międzynarodowa Unia Towarzystw Gleboznawczych (International Union of Soil Sciences IUSS) oraz Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization of the United Nations FAO) uznały ten podział gleb za oficjalny na całym świecie. W klasyfikacji WRB wydzielono 32 główne typy gleb (grupy glebowe), obejmujące mniejsze podjednostki. Te główne typy można traktować jako odpowiedniki rodzajów gleb ustalonych w wyżej opisanej klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego z 2011 r.

Amerykańska klasyfikacja gleb USDA Soil Taxonomy

Ta systematyka gleb została opracowana przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych USDA i jest obecnie powszechnie stosowana w wielu miejscach na świecie. Po raz pierwszy zastosowano tu podział gleb na podstawie poziomów diagnostycznych wskaźników analitycznych. Wszystkie gleby świata podzielono przy tym na 12 rzędów, a te na jednostki niższego rzędu. Obok wspomnianej wyżej systematyki gleb WRB, klasyfikacja USDA również ma status systematyki międzynarodowej, mimo, że jest to podział sztuczny. Została przy tym opracowana na podstawie cech diagnostycznych, które nie są zawsze tożsame z kryteriami genetycznymi.

Typ gleby według polskiej klasyfikacji gleb z 2011 r

Obecnie obowiązuje w Polsce systematyka gleb Polski wg Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego z 2011 r. (piąta edycja poprawiona wg PTG). Ta klasyfikacja gleb Polski ma budowę hierarchiczną i obejmuje trzy kategorie: rzędy, typy i podtypy gleb. W kartografii gleb oraz badaniach gleboznawczych dodatkowo wyróżnia się też: rodzaje, gatunki, zespoły i fazy glebowe.

Rzędy. Obecność lub brak poziomów diagnostycznych bądź cech szczególnych opisujących działanie określonych zespołów procesów glebotwórczych decydują o wyróżnieniu rzędów.

Typy gleb wyróżnia się z kolei na podstawie określonego układu głównych poziomów genetycznych oraz podobieństwa właściwości fizycznych, chemicznych, biologicznych, rodzaju depozycji, przemieszczania i wietrzenia produktów. A także podobieństwa typu próchnicy i stopnia troficzności. Typ gleby stanowi podstawową jednostkę klasyfikacji gleb i obejmuje zespoły poziomów.

Podtypy gleb

Podział typów gleb na podtypy uwzględnia przede wszystkim bliskie podobieństwa poziomów genetycznych oraz ich stopień ukształtowania i układ w całym profilu itp. Podtypy są tworzone gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego dodatkowo nałożą się też cechy innego procesu. Muszą jednak skutecznie modyfikować główne właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Zwykle wyodrębnia się wtedy trzy podtypy gleb: typowe (nie są jednak najbardziej rozpowszechnione), przejściowe (na pograniczu z innymi rzędami lub typami) i mające cechy jednego lub więcej typów (cechy te wyrażają się w części gleby, np. różna głębokość nasycenia gleby wodą).

Rodzaje gleb są z kolei określane zgodnie z polską klasyfikacją gleb wydanie IV z 1989 r. (w oparciu o właściwości i genezę materiałów macierzystych, z których powstała dana gleba).

Gatunki gleb definiuje się natomiast w oparciu o uziarnienie gleby, całego jej profilu. Uziarnienie określa się zgodnie z podziałem gleb na grupy granulometryczne ustalone przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze w 2009 r.

Zespół glebowy (seria) to z kolei najniższa kategoria systematyczna gleb – obejmująca ich zbiór. Gleby te mają poziomy diagnostyczne analogiczne w zakresie cech wyróżniających i ich układu w profilu glebowym. Powstały też z tych samych materiałów macierzystych. Zespół glebowy tworzy tzw. „elementarną jednostkę krajobrazu glebowego, dla którego kryterium granic poziomych stanowi maksimum zmian” – podstawową jednostkę kartograficzną. Każdy zespół glebowy tworzy też zbiór pedonów o poziomach glebowych podobnych barwą, strukturą, uziarnieniem, odczynem, składem chemicznym i układem w profilu.

Fazy glebowe są wyróżniane w kartografii gleb. Są to jednostki grupujące gleby o określonych właściwościach wpływających na rolniczą i pozarolniczą przydatność oraz użytkowanie gleb. Fazy glebowe tworzy się zwykle akcentując: erozję gleb, spadki terenu, miąższość poziomu próchnicznego, kamienistość itp. Fazy te można wyróżniać dla wszystkich kategorii systematycznych (rzędu, typu, podtypu, zespołu).

Rzędy i typy gleb zgodne z polską klasyfikacją gleb z 2011 r.:

Rząd 1. gleby inicjalne (I) – obejmuje typy: 1.1. gleby inicjalne skaliste (IS), 1.2. gleby inicjalne rumoszowe (IO), 1.3. gleby inicjalne erozyjne (IY), 1.4. gleby inicjalne akumulacyjne (IJ);

Rząd 2. gleby słabo ukształtowane (S) – obejmuje typy: 2.1. rankery (SQ), 2.2. rędziny właściwe (SR), 2.3. pararędziny (SX), 2.4. arenosole (SL), 2.5. mady właściwe (SF), 2.6. gleby słabo ukształtowane erozyjne (SY);

Rząd 3. gleby brunatnoziemne (B) – obejmuje typy: 3.1. gleby brunatne eutroficzne (BE), 3.2. gleby brunatne dystroficzne (BD), 3.3. mady brunatne (BF), 3.4. rędziny brunatne (BR);

Rząd 4. gleby rdzawoziemne (R) – obejmuje typy: 4.1. gleby rdzawe (RW), 4.2. gleby ochrowe (RH);

Rząd 5. gleby płowoziemne (P) – obejmuje typy: 5.1. gleby płowe (PW), 5.2. gleby płowe zaciekowe (PA), 5.3. gleby płowe podmokłe (PG);

Rząd 6. gleby bielicoziemne (L) – obejmuje typy: 6.1. gleby bielicowe (LW), 6.2. bielice (B);

Rząd 7. gleby czarnoziemne (C) – obejmuje typy: 7.1. czarnoziemy (CW), 7.2. czarne ziemie (CZ), 7.3. rędziny czarnoziemne (CR), 7.4. mady czarnoziemne (CF), 7.5. gleby deluwialne czarnoziemne (CY), 7.6. gleby murszaste (CU);

Rząd 8. gleby glejoziemne (G) – obejmuje typ 8.1. gleby glejowe (GW);

Rząd 9. gleby vertisole (V) – obejmuje typy: 9.1. vertisole dystroficzne (VD), 9.2. vertisole eutroficzne (VE), 9.3. vertisole próchniczne (VP);

Rząd 10. gleby organiczne (O) – obejmuje typy: 10.1. gleby torfowe fibrowe (OTi), 10.2. gleby torfowe hemowe (OTe), 10.3. gleby torfowe saprowe (OTa), 10.4. gleby organiczne ściółkowe (OS), 10.5. gleby organiczne limnowe (OL), 10.6. gleby organiczne murszowe (OM);

Rząd 11. gleby antropogeniczne (A) – obejmuje typy: 11.1. gleby kulturoziemne (AK), 11.2. gleby industrioziemne (AI), 11.3. gleby urbiziemne (AV), 11.4. gleby słone i zasolone (AN).