Kiedy wczesną wiosną spoglądasz na pole, na którym jeszcze niczego nie zasiano, zobaczysz glebę będącą środowiskiem życia dla tysięcy organizmów. Szczątki roślin imartwe ciała zwierząt ulegają wniej rozkładowi, akiełkujące ziarno zapowiada nowe życie. Tak przedstawia się niezwykły cykl życia iśmierci.
Już wiesz
że krajobraz tworzą składniki żywe inieożywione;
jakie jest znaczenie wody ipowietrza wprzyrodzie;
że wśrodowisku występują różne skały.
Nauczysz się
wskazywać elementy wchodzące wskład gleby;
opisywać znaczenie organizmów glebowych;
rozróżniać typy gleb;
oceniać żyzność gleby.
GlebaGleba to około dwumetrowa warstwa składająca się zokruchów skał, powietrza, wody, obumarłych szczątków organizmów, atakże żywych roślin, zwierząt igrzybów. Trudno znaleźć granicę pomiędzy jej składnikami, gdyż wzajemnie się przenikają. Gleba zawiera wodę ipokarm dla różnorodnych organizmów glebowych, które wniej żyją, ajednocześnie uczestniczą wprocesie jej tworzenia. Większość roślin jest ukorzeniona wglebie ikorzysta zwody, powietrza iinnych substancji, które wniej występują. Wiele zwierząt kopie wniej nory. Zgleby korzystają też ludzie, którzy uprawiają na niej rośliny dla własnych potrzeb.
Wglebie można wyróżnić kilka warstw:
na powierzchni spoczywają nierozłożone szczątki roślin izwierząt;
poniżej znajduje się próchnicapróchnica powstająca zrozkładu szczątków roślin izwierząt;
głębiej leży warstwa wymywania, zktórej wsiąkająca woda opadowa wymywa różne substancje;
jeszcze głębiej znajduje się warstwa, gdzie woda osadza to, co zabrała zwyższej warstwy – jest to warstwa wmywania;
najniżej leży warstwa skały macierzystej, czyli tej, zktórej powstała gleba.
Żyzność gleby, czyli zawartość związków potrzebnych organizmom do wzrostu irozwoju, zależy od wielu czynników. Najważniejsze znich to:
zawartość próchnicy,
wilgotność, temperatura iilość powietrza zawartego wglebie.
Żyzna gleba jest bogata wpróchnicę. Zawarte wniej związki są potrzebne roślinom do rozwoju. Między jej grudkami istnieją przestrzenie, wktórych znajdują się powietrze iwoda, również wykorzystywane przez rośliny iinne organizmy glebowe.
Obserwacja 1
Zbadanie żyzności gleby wokolicy miejsca zamieszkania.
Co będzie potrzebne
lupa,
mikroskop,
łopatka,
kartka papieru.
Instrukcja
Korzystając złopatki, pobierz garść gleby ztrawnika, parku lub ogródka ipołóż na kartce.
Obejrzyj glebę pod lupą. Wymień składniki gleby, jakie udało ci się zaobserwować.
Ustal, czy gleba jest wilgotna. Połóż ją na dłoni izgnieć. Jeżeli po otwarciu dłoni gleba jest zlepiona, oznacza to, że zawiera wodę.
Pozostaw próbkę na kartce papieru na kilka godzin, żeby wyschła.
Rozdrobnij wysuszoną glebę iponownie obejrzyj pod lupą. Czy dostrzegasz inne składniki niż wcześniej? Jeśli tak, to jakie to są składniki?
Podsumowanie
Żyzna gleba nie powinna być zbyt sucha. Nie powinna też zawierać zbyt dużej ilości skał, np. piasku.
Polecenie1
Dowiedz się od osób dorosłych, jaka jest żyzność gleb wokolicy, wktórej mieszkasz.
Dlaczego wogrodzie wciąż trzeba wykonywać wiele prac (jak nawożenie czy spulchnianie gleby), awlesie czy na łące wszystko dzieje się samo? Wglebie żyją tysiące organizmów, które uczestniczą wnieustannym procesie jej tworzenia.
Do zwierząt glebowych należą na przykład dżdżownice. Na pewno znasz te zwierzęta: mają wąskie, długie ciało podzielone na pierścienie. Nie mają nóg – poruszają się, kurcząc irozkurczając ciało. Żyją wglebie iżywią się szczątkami roślin. Drążąc wglebie korytarze, spulchniają ją isprawiają, że dostają się do niej woda ipowietrze (także do warstw położonych bardzo głęboko). Dżdżownice oraz inne organizmy glebowe biorą więc udział wtworzeniu gleb.
Obserwacja 2
Wykazanie wpływu dżdżownic na glebę.
Co będzie potrzebne
2 duże słoiki lub 2 plastikowe butelki obcięte od góry izmałymi otworkami po bokach,
kubek opojemności pół litra,
sito odość dużych oczkach,
pół litra piasku,
pół litra ziemi ogrodowej,
8‑12 zbutwiałych liści,
gotowane warzywa,
5 dżdżownic,
folia zkilkoma otworami do zakrycia butelek.
Instrukcja
Wdwóch dużych słoikach umieść po jednej warstwie ziemi, gotowanych warzyw ipiasku (każda po ok. 3 cm grubości), całość mocno nawilż iubij. Na wierzch połóż kilka opadłych liści.
Do jednego ze słoików włóż kilka dżdżownic.
Oba słoiki przykryj, po czym odstaw wzacienione, spokojne miejsce, np. na szafę.
Codziennie sprawdzaj wilgotność ziemi iwrazie potrzeby dolewaj nieco wody. Obserwuj inotuj, jakie zaszły zmiany. Odpowiedz, czy po dwóch tygodniach wobu słoikach widoczne są jeszcze poszczególne warstwy ziemi ipiasku.
Podsumowanie
Drążąc korytarze, dżdżownice wymieszały piasek zziemią ogrodową. Dodatkowo ją spulchniły – gleba łatwo wysypywała się ze słoika. Liście całkowicie lub częściowo zniknęły, co oznacza, że zostały zjedzone przez dżdżownice.
Ciekawostka
Największym owadem żyjącym wglebie na terenie Polski jest turkuć podjadek. Owad ten osiąga nawet ponad 6 cm długości. Żyje pod ziemią, gdzie drąży korytarze. Turkuć podjadek uważany jest za szkodnika, ponieważ podgryza korzenie roślin (stąd nazwa). Jednak zjada on także wiele innych organizmów glebowych, które mogą szkodzić naszym uprawom.
Uwaga!
Jeżeli do gleby przedostanie się substancja trująca lub środek chemiczny, który normalnie wniej nie występuje, może dojść do zatrucia żyjących tam organizmów. Sama gleba może ulec poważnemu uszkodzeniu, anawet zniszczeniu. Dlatego nie powinno się takich substancji wylewać na ziemię.
Wiemy już, jakie są warstwy gleby. Ich skład igrubość zależy m.in. od skały macierzystej, warunków powstawania itowarzyszącej im roślinności. Do najczęściej spotykanych należą:
gleby brunatne – występują niemal wcałej Polsce poza górami; zpunktu widzenia rolnictwa są to gleby średnie;
gleby bielicowe – są to gleby ubogie, dlatego przeznacza się je zwykle do zalesienia;
mady – powstają wdolinach rzecznych iprzy ujściach największych rzek; zpunktu widzenia rolników należą do najlepszych gleb;
czarnoziemy – najżyźniejsze gleby wPolsce, które powstają na pokładach skały zwanej lessemlessem; spotykane są na niewielkich obszarach wpołudniowej części Polski;
rędziny – powstają na skałach wapiennych, są dość żyzne, ale trudne wuprawie, gdyż znajduje się wnich wiele okruchów skalnych;
gleby górskie – występują wwyższych partiach gór, charakteryzują się cienką warstwą próchnicy; mogą na nich rosnąć tylko najmniej wymagające rośliny.
Przekrój przez glebę nazywa się profilem glebowym. Rysunki poniżej przedstawiają profile wybranych gleb występujących wPolsce.
Ważne!
Żyzność gleby można podnieść, stosując na przykład sztuczne nawozy. Jednak nadmierna ilość tych związków może zabić żyjące wniej organizmy.
Przekrój przez glebę nazywa się profilem glebowym. Na rysunkach widać profile wybranych gleb występujących wPolsce
Ciekawostka
Wgórach, na wydmach ina obszarach zdewastowanych przez człowieka gleby dopiero powstają. Nazywa się je glebami inicjalnymi. Często mają zaledwie kilka centymetrów grubości, apod nimi znajduje się skała.
Gleba składa się zokruchów skał, powietrza, wody oraz roślin, zwierząt, grzybów iich obumarłych szczątków.
Na powstawanie irozwój gleb znaczny wpływ mają organizmy glebowe, wtym dżdżownice.
WPolsce występują różne rodzaje gleb, m.in. bielicowe, brunatne, lessowe, mady iczarnoziemy.
Praca domowa
Polecenie2.1
Wytłumacz, dlaczego od grubości próchnicy na polu zależy wysokość zbiorów, np. zbóż.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak ludzie zmieniają krajobraz?Jak ludzie zmieniają krajobraz?
Nie każda skała jest twardaNie każda skała jest twarda
gleba
warstwa powierzchni ziemi ogrubości do 2 mskładająca się zokruchów skał, powietrza, wody oraz organizmów żywych iich obumarłych szczątków
less
skała utworzona zpyłów mineralnych nawianych przez wiatr; gleby powstałe na lessach dają najwyższe plony
próchnica
warstwa gleby ociemnej barwie powstająca zrozkładu szczątków organicznych
Ćwiczenie1
Z wymienionych elementów środowiska wybierz te, które wchodzą wskład gleby.
- okruchy skał
- powietrze
- woda
- organizmy glebowe
- martwa materia pochodzenia organicznego
- lawa
- tworzywa sztuczne
- beton
- szkło
- papier
Ćwiczenie2
Uzupełnij zdania, wybierając właściwie wyrażenia zlisty.
woda, litosfera, rędzina, ciemnica, ropa naftowa, sól, skał, metalicznych, atmosferycznych, woda, organicznych, gleba, materia organiczna, wody, próchnica, komunalnych, próchnica, materii, roślin, lawa
Na powierzchni gleby często spoczywają nierozłożone szczątki .................................... izwierząt. Poniżej znajduje się .................................... , czyli warstwa ociemnej barwie powstająca zrozkładu szczątków ..................................... Głębiej leży warstwa, zktórej wsiąkająca .................................... wymywa różne substancje. Najniżej leżą warstwy skały macierzystej, zktórej powstała .....................................
Ćwiczenie3
Oceń prawdziwość poglądów na temat znaczenia dżdżownic dla gleby.
| Prawda | Fałsz | |
| Dżdżownice dostarczają wody do gleb. | □ | □ |
| Skała macierzysta powstaje zmartwych dżdżownic. | □ | □ |
| Dżdżownice poprawiają napowietrzenie gleby. | □ | □ |
| Dżdżownice ubijają glebę. | □ | □ |
| Dżdżownice zjadają szczątki martwych roślin. | □ | □ |
Ćwiczenie4
Wskaż skałę, na której powstają najbardziej żyzne gleby.
- less
- piasek
- żwir
- glina
- bursztyn
Ćwiczenie5
Przyporządkuj nazwy gleb do nazw podłoży skalnych, zjakich powstały.
czarnoziemy, mady, bielicowe, rędziny, brunatne
| gliny ipiaski gliniaste | |
| piaski | |
| less | |
| wapień | |
| muł rzeczny |
Ćwiczenie6
Wskaż, które zdania są prawdziwe, aktóre fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Gleby bielicowe są najbardziej żyzne. | □ | □ |
| Czarnoziemy są najlepszymi glebami wPolsce. | □ | □ |
| Rędziny powstają na granitach. | □ | □ |
| Mady powstają na stokach gór ina wydmach. | □ | □ |
| Największą cześć Polski pokrywają gleby brunatne. | □ | □ |
